Nhà thơ, nhà báo Vũ Duy Thông (Tranh sơn dầu của họa sỹ Tuấn Dũng)
Những năm xa ấy, cái người thơ, chất thơ của Vũ Duy Thông cứ là căng tràn, lồ lộ. Mà có giấu cũng chả được? Mà sao lại phải giấu? Cái thời ấy nó thế! Những năm ấy phải vậy.
Duyên dáng với thơ, sắc lẹm với báo chí
Đã dính, đã bập vào ngạch làm báo quốc doanh ăn lương Nhà nước thì cấm tiệt cái việc leo sang ngạch thơ phú văn viếc! Chả thế có chuyện “ăn cây táo rào cây sung”.
Ngồi cùng buồng giấy Tòa báo, tòng sự là các phóng viên Ban kinh tế Dương Xuân Nam, Nguyễn Hoàng Sơn (sau này đều là các nhà thơ có danh cả), tôi thường để ý các lão hé cái ngăn kéo trước bụng trong giờ hành chính. Khi cửa phòng bất thần mở là rất lẹ, các ngăn kéo ấy ẩy ập vào êm ru. Thì ra trong lòng ngăn kéo là bản thảo thơ đang nháp dở.
PGS.TS. Vũ Duy Thông từ trần hồi 13h10 ngày 28/5/2021 (tức ngày 17 tháng 4 năm Tân Sửu), hưởng thọ 78 tuổi.
Lễ viếng: Từ 11h30 ngày 3/6/2021 tại Nhà tang lễ Quốc gia, số 5 Trần Thánh Tông, Hà Nội. Lễ truy điệu và đưa tang lúc 12h45 ngày 3/6/2021. Điện táng tại Đài hóa thân Hoàn Vũ, thị trấn Văn Điển, Hà Nội.
Cũng cần nói thêm, không có chỉ thị, công văn nào cấm cái việc nhà báo sáng tác thơ, văn nhưng cái lệ ấy là bất thành văn. Vũ Duy Thông đường đường là phóng viên tên tuổi, là người của Tổng xã (Thông tấn xã Việt Nam) lại càng phải gương mẫu.
Chẳng cần biển đồng, bia đá nhưng lời huấn thị của cụ Tổng Bí thư Lê Duẩn vào cái lần cụ đến thăm Tổng xã đã được các thế hệ làm báo quán triệt nằm lòng. Câu ấy đại để: Nghề của chúng ta là làm báo - cụ thể hơn là viết tin. Tin và Tin! Nhớ chưa? Chúng ta là người lính xung kích trên mặt trận báo chí cách mạng.
Vậy nên, lứa làm báo mới bập vào nghề vài năm như cánh tôi trên chuyến xe đón về Vùng Mỏ lần ấy, của thuở ấy cứ là phục lăn ông phóng viên chuyên tin Vũ Duy Thông. Đã đành tuổi đời, tuổi nghề, ngón nghề nổi trội, nhưng cái đoạn trên xe, chàng phóng viên họ Vũ này cứ là hoạt ngôn thao thao chuyện văn chương thơ phú. Đã ngồn ngộn kiến thức văn cùng kinh nghiệm báo, lại rành thứ thủ thuật chuyện trò khiến trên xe lúc thì lặng phắc lúc “ồ à” lên các cung bậc ngạc nhiên thích thú.
Chao ôi, cái khóe miệng như hờn dỗi như gây sự cộng với động thái nheo mắt cùng lọn tóc đen nhánh rủ xuống vầng trán tuổi băm cứ như hợp sức nhau họp thành một sự ma mị. Nhớ thêm hai em đồng nghiệp của hai báo bạn tính khí vốn cũng tinh quái vậy mà có nhiều lúc ngó mặt đờ đẫn hẳn. Đến như tay tổ nhà báo Nguyễn An Định (mà hình như Thông luôn có vẻ ngại nể, chứ chưa hẳn là sợ) cũng vờ ngủ để Thông chiếm diễn đàn.
Sau này tôi mới bừng ra rằng, hình như từ rất sớm, cái thuở bao cấp khốn khó nghiệt ngã ấy, Vũ Duy Thông đã được miễn dịch. Thông là dạng người, tuýp người không dễ bị bắt nạt, bị chộ này khác.
Năm 1983, Thông hoạt ngôn đã có sành có mấu, vừa được kết nạp vào Hội viên Hội Nhà văn. Cái Hội hồi ấy là sang trọng, là tiêu chí của đẳng cấp đâu chỉ gần 300 hội viên chứ không một ngàn mấy trăm như bây giờ!
Lại nữa, từ những lẩu lâu, năm 1967 Thông đã có bài thơ “Bè xuôi sông La” được Giải của Hội văn bút quốc gia. Lại có thơ được tuyển đưa vào sách Giáo khoa cho bậc học phổ thông. Đó là chưa kể Thông là tác giả mấy tập thơ bắt mắt.
Cái người thơ Vũ Duy Thông duyên dáng và chút kênh kiệu ấy lại bất ngờ sắc lẻm và lợi hại bởi những điều tra tân văn báo chí. Như thứ song kiếm hợp bích, loạt bài “Ngành than trước ngưỡng báo động” (tôi nhớ mang máng hình như là Nguyễn An Định và Vũ Duy Thông viết chung?) cuối những năm 80 ấy đã làm rúng động Chính phủ, Bộ Nội Thương, Bộ Điện Than và lãnh đạo tỉnh Quảng Ninh.
Tưởng thân gần hệ thống lãnh đạo Trung ương lẫn tỉnh, vậy mà hai tay ký giả gạo cội ấy lại đứng về phe nước mắt - đời sống của hàng vạn thợ mỏ đang đặt ra nhiều vấn đề, câu hỏi cấp bách phải tháo gỡ…
Diễn tiến tình hình và kết quả khá ngoạn mục. Phóng viên Vũ Duy Thông, An Định và nhiều ký giả nữa được mời đến các buổi họp quan trọng. Tôi nhớ có cuộc ông Lê Đại, Ủy viên T.Ư Đảng, Bí thư Tỉnh ủy Quảng Ninh cho gọi ông Vũ Hoan, Phó Chủ tịch tỉnh lên đưa tờ báo ra: “Nếu thế này thì phải xin lỗi công nhân…”.
Thời gian tôi cộng tác với Vũ Duy Thông, Trần Mai Hạnh để làm tờ Tuần tin tức cũng là thời gian có nhiều điều sở đắc. Cố để vượt thoát kiểu làm báo xơ cứng và định kiến - tuần tin tức là đọc cái tin mà tức cả một tuần - Tờ báo gần như phụ san của TTXVN một thời gian dài được bạn đọc nồng nhiệt đón nhận.
Một thời gian sau nghe ký giả Vũ Duy Thông sang hẳn phụ trách tờ Tạp chí Diễn đàn Văn nghệ. Hóa ra anh lại đầu quân cho cụ Huy Cận (Bộ Văn hóa) chứ không trong diện đề bạt lãnh đạo TTXVN. Rồi Vũ Duy Thông đi học tiến sĩ, trở thành PGS.TS. ngành mỹ học.
Người theo đàn sếu thoảng bay trong mù
Bìa tập thơ “Chối từ cô đơn”
Bẵng đi cũng lâu lâu, chính thức cái tin Ban Tuyên giáo T.Ư có cán bộ mới. Ngồi vào cái ghế của Vụ trưởng Vụ Báo chí của Ban là người viết báo, người làm thơ Vũ Duy Thông. Cái chức ấy cũng chưa phải là ghê nhưng cũng là ngạch quan báo.
Cũng đã vài cái Tết ngó chồng báo Xuân, báo nào cũng có bài, có thơ Vũ Duy Thông! Thấy cũng phải nhẽ. Nhưng có cảm giác kềnh kệnh thế nào! Thơ Vũ Duy Thông đăng báo mà là báo Tết, khi ông đương phụ trách, trông nom công việc của các Tổng biên tập.
Nhớ cái lần có chút duyên may dự vào một cuộc đi công cán xứ người với vài quan báo. Có Vũ Duy Thông, Hữu Ước, Trần Đăng Tuấn (khi ấy là Phó TGĐ Đài Truyền hình T.Ư) Phạm Hoàn bên Lao Động và mấy vị khác.
Đêm ấy ở một khách sạn Ma Cao Hồng Kông (trước thời điểm bàn giao cho Trung Quốc), nghe kháo nhau chuyện phục vụ khách sạn này đâu như có tới mấy trăm em chuyên nghề buôn phấn bán hương.
Độc đáo là đội ngũ ấy gồm 25 quốc tịch cả thẩy? Thấy có cảm giác là lạ khi nghe Vũ Duy Thông khuyến khích tôi nên mạnh dạn làm cái việc đi gặp các em để thực hiện một phóng sự mà ông cho là hết sức độc đáo. Tôi phì cười, ông Vũ ôi, giá như mà có sức lực của mươi năm trước! Giá mà cái vốn tài chính lẫn ngoại ngữ lưng lửng…
Chuyến đi ấy ngược mãi lên Bắc Kinh. Rồi quay về Thâm Quyến. Chúng tôi như có dịp ngồi lẫn nằm với nhau lâu hơn? Như là lặp lại những cự ly gần của một quá vãng chuyên hành nghề tin tức phóng sự…
PGS.TS_ Vũ Duy Thông sinh năm 1944 tại Mê Linh, Vĩnh Phúc. Tốt nghiệp Khoa Văn, Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội.
Phóng viên TTXVN, Tổng Biên tập Tạp chí Diễn đàn Văn nghệ. Vụ trưởng Vụ Báo chí, Ban Tư tưởng - Văn hóa Trung ương (nay là Ban Tuyên giáo Trung ương).
Tác giả của 10 tập thơ, văn xuôi như: “Miền trung du” “Những đám lá đổi màu”, “Tình yêu người thợ”, “Gió đàn”, “Trái đất không chỉ có một người”, “Chối từ cô đơn”, “Và cuộc đời sẽ cứu rỗi”, “Con bồ câu tha đi một cọng cỏ”… 10 tập truyện cho thiếu nhi và 1 tập kịch. Giải Ba cuộc thi thơ của Tuần báo Văn nghệ 1969.
Với đông đảo bạn đọc nhiều thế hệ, nhà thơ Vũ Duy Thông là tên tuổi quen thuộc, đặc biệt qua 2 bài thơ in trong sách Giáo khoa bậc tiểu học: “Bè xuôi sông La”, “Bé làm phi công”.
“Thôi cứ như cau vườn/ Nhích lên từng đốt một/ Trời đã cho một búp/ Gắng gỏi mà xanh tươi”. Tôi đọc lại khổ thơ của tác giả đương nằm bên cứ như một phương pháp, một triết lý sống. Vũ Duy Thông cười phá lên: “Chúng mày nhiều đứa hiểu trật lấc hết! Làm như tao can dự vào ghế này chức nọ là tao đang đánh mất mình! Không đâu, cái búp cau Vũ Duy Thông mà giời cho ấy vẫn xanh vẫn tươi đấy chứ!”.
Bất đồ, chất giọng dường như thao thiết trở lại năm đã xa. Khẩu khí thời rất xa ấy. Khi Vũ giờ đương đọc lại những thứ cũ lẫn mới… “Cha ngồi xếp gạch góc vườn/ Bóng bửa ra theo từng viên gạch vỡ”. Chập chờn tôi có nghe chuyện Vũ Duy Thông thường tắm cho ông cụ thân sinh hồi cụ đau yếu…
“Em thành em của riêng tôi/ Tôi thành của bấy nhiêu người thoảng qua”; “Dân quê ta khuấy đũa đánh phèn/ Bùn lắng xuống cho người rõ mặt”. Và cả chuyện có một Vũ Duy Thông rất mực chu toàn với vợ con cùng quê kiểng.
Sau chuyến đi ấy, lại nghe sau khi hưu, ông Thông còn đảm nhận cái chức Phó cho ông Đào Duy Quát ở trang tin điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam. Tôi chợt thầm gật gù với cái ý nghĩ gần như đã mặc định, là cái ông quan báo này dẫu có đóng, có bập vào chức gì thì chức, lão vẫn tìm vẫn ghìm giữ lại cái người thơ! Để mà cân bằng mình. Để giữ xanh cái búp cau giời cho thuở nào.
Với lại tính khí đa cảm ấy với lão chỉ đủ gắng gỏi được cái chức be bé. Mấy câu dưới đây nhiều người cứ quở là gở. Nhưng đây mới là thứ tuyên ngôn sống, tuyên ngôn thơ. “Mai sau trên những bãi cồn/ Đừng tìm tôi dưới cỏ non xanh dày/ Bởi tôi dẫu thoáng phút giây/ Từng theo đàn sếu xoải bay trong mù”.
Lâu không có dịp gặp lại, loáng thoáng biết thêm ông Thông nghỉ hẳn bởi chứng bệnh tim. Rồi đêm nay nghe tin dữ. Vậy là đã thăm thẳm bóng một người báo người thơ!
Nhà báo Xuân Ba (Trích từ cuốn “Đồng nghiệp, những cự ly gần” sắp xuất bản)
Bình luận bài viết (0)
Gửi bình luận