Nhà đầu tư “kêu cứu” vì bị Nhà nước nợ: "Đại gia" cao tốc lâm nạn

Suất đầu tư cao tốc lớn, nguồn lực bị thu hẹp

Sau 15 năm thành lập, Tổng công ty Đầu tư phát triển đường cao tốc Việt Nam (VEC) được giao làm chủ đầu tư 5 dự án đường bộ cao tốc, có tổng chiều dài khoảng 550km, hiện đã đưa vào khai thác 4 dự án với gần 500km. Các dự án đường cao tốc do VEC làm chủ đầu tư sau khi đưa vào khai thác mang lại hiệu quả to lớn cho nền kinh tế nói chung, thúc đẩy phát triển KT-XH các địa phương vùng dự án đi qua.

Dù vậy, các dự án đường cao tốc có suất đầu tư lớn, nguồn thu không đủ để hoàn vốn đầu tư, thời gian hoàn vốn kéo dài, dẫn đến sau một thời gian hoạt động, VEC mất cân đối về tài chính, sản xuất kinh doanh gặp khó khăn, công tác huy động vốn để đầu tư không thể thực hiện được khiến các dự án của VEC có nguy cơ bị đình trệ, khả năng hoàn thành đưa vào khai thác kéo dài.

Trước những khó khăn của VEC, ngày 8/11/2013, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định 2072 về việc tái cơ cấu nguồn vốn đầu tư 5 dự án đường bộ cao tốc của VEC. Bản chất của quyết định này là Nhà nước hỗ trợ đầu tư cho VEC thông qua việc đầu tư trực tiếp vào các dự án phần thiếu hụt không đủ trả nợ các khoản vay, đưa các dự án từ không khả thi về tài chính thành dự án khả thi về tài chính tương tự như các dự án đầu tư theo hình thức đối tác công - tư (PPP) hiện nay đang áp dụng cho các nhà đầu tư khác.

Theo đại diện VEC, sau khi Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định 2072 ngày 8/11/2013, từ cuối năm 2013 đến 2016, VEC và Bộ GTVT đã thực hiện đầy đủ các nội dung của Quyết định này. Tuy nhiên, đến nay, trong quá trình thực hiện lại phát sinh một số khó khăn, vướng mắc liên quan đến cơ chế, chính sách và vốn đầu tư công. Đầu tiên là việc điều chỉnh tăng vốn điều lệ của VEC từ 1.000 tỷ đồng lên 72.602 tỷ đồng theo chủ trương của Thủ tướng Chính phủ chưa thể thực hiện do Quốc hội chưa phê duyệt quyết toán các khoản đầu tư từ nguồn ngân sách Nhà nước, ODA đối với các dự án của VEC.

Bên cạnh đó, phần vốn đối ứng cho các dự án do VEC làm chủ đầu tư đã được Quốc hội phê duyệt dự toán nhưng chưa được quyết toán vốn đầu tư từ nguồn ngân sách Nhà nước nên việc ghi tăng vốn điều lệ phần vốn này cho VEC cũng đang dậm chân tại chỗ. Đó là chưa kể, việc phân giao thẩm quyền cấp quyết định đầu tư cơ quan chủ quản dự án đối với 5 dự án cao tốc do VEC làm Chủ đầu tư hiện cũng chưa phân định cụ thể giữa Bộ GTVT và Ủy ban Quản lý vốn Nhà nước tại doanh nghiệp.

Đặc biệt, khó khăn lớn nhất hiện nay đối với VEC là vướng mắc trong thực hiện đầu tư 5 dự án trong đó có 4 dự án (Cầu Giẽ - Ninh Bình, Nội Bài - Lào Cai, TP Hồ Chí Minh - Long Thành - Dầu Giây, Đà Nẵng - Quảng Ngãi) đã hoàn thành đưa vào khai thác, riêng dự án cao tốc Đà Nẵng - Quảng Ngãi còn một số hạng mục phụ trợ chưa hoàn thành và cao tốc Bến Lức - Long Thành vẫn đang triển khai.

Quá trình triển khai các dự án, ngày 9/11/2016 Quốc hội có Nghị quyết số 25/2016/QH14, Bộ Chính trị có Nghị quyết số 07-NQ/TW, ngày 18/11/2016 quy định: “Không chuyển vốn vay về cho vay lại, bảo lãnh Chính phủ thành vốn cấp phát ngân sách Nhà nước. Không sử dụng ngân sách nhà nước để cơ cấu lại doanh nghiệp nhà nước”.

Mặc dù Nghị quyết 07 của Bộ Chính trị và Nghị quyết 25 của Quốc hội đều không ghi điều khoản hồi tố, song thực tế việc quyết toán phần vốn Nhà nước đầu tư trực tiếp vào các dự án của VEC rất khó khăn do Bộ KH-ĐT, Bộ Tài chính không thể đưa vào dự toán ngân sách Nhà nước các năm dẫn đến nhiều khó khăn pháp lý và cơ chế hoạt động của VEC khi thực hiện các dự án đang triển khai như kế hoạch giao vốn, ký hiệp định vay phụ và đầu tư các dự án mới, cũng như kế hoạch trả nợ vốn vay đã được phê duyệt.

Mặt khác, tại mục 3, Điều 5 - Thứ tự ưu tiên trong phân bổ vốn ngân sách Nhà nước giai đoạn 2016-2020 của Nghị quyết 26 ngày 10/11/2016 của Quốc hội về kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2016-2020 nêu rõ: “Đối với nguồn vốn nước ngoài, bố trí đủ kế hoạch vốn cho các dự án có khả năng thực hiện và giải ngân theo số vốn ngân sách Trung ương đã ký kết hiệp định của từng dự án trong giai đoạn 2016-2020”. Tại thời điểm này, 4 dự án sử dụng vốn ODA của VEC đều đã hoàn thành thủ tục ký kết hiệp định vay vốn với các nhà tài trợ từ trước đó và đều là các dự án trọng điểm, quan trọng quốc gia, có tính kết nối và lan tỏa vùng miền.

“Do vậy, việc bố trí dự toán ngân sách Nhà nước các năm cho các dự án ODA của VEC đối với phần vốn Nhà nước đầu tư trực tiếp vào dự án cần phải thực hiện theo Nghị quyết 26/2016/QH14”, đại diện VEC nói và cho biết, gần nhất, ngày 12/11/2018, Quốc hội ban hành Nghị quyết 71/2018/QH14 về điều chỉnh kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2016-2020. Tại Khoản 4, Điều 4 của Nghị quyết, Quốc hội đã giao Chính phủ: “Chưa phân bổ nguồn vốn nước ngoài cho Tổng công ty Đầu tư phát triển đường cao tốc Việt Nam”.

“Từ những ràng buộc này, nên việc thực hiện đầu tư các dự án của VEC trong năm 2019 đối với các dự án sử dụng nguồn vốn ODA như cao tốc Bến Lức - Long Thành và Đà Nẵng - Quảng Ngãi sẽ không triển khai được do không có kế hoạch vốn được giao, dẫn đến nguy cơ dự án bị treo, không thực hiện được như các hiệp định đã ký với các nhà tài trợ và có thể bị phạt hợp đồng với các nhà thầu quốc tế”, đại diện VEC chia sẻ.

Vốn đầu tư Nhà nước giảm hơn 20.000 tỷ đồng sau rà soát

Đứng trước những khó khăn vướng mắc về hành lang pháp lý, trên cơ sở chỉ đạo của Chính phủ và tiếp thu ý kiến của các Bộ KH-ĐT, Bộ Tài chính, Bộ GTVT và Ủy ban Quản lý vốn Nhà nước tại doanh nghiệp và các bộ, ngành liên quan, VEC đã chủ động xây dựng các phương án tài chính nhằm mở hướng đi cho doanh nghiệp, qua đó tiếp tục nâng cao năng lực doanh nghiệp đủ khả năng kiến tạo những tuyến cao tốc mới.

Cụ thể, sau khi rà soát, cập nhật lại số liệu, tính toán các phương án tài chính, VEC kiến nghị được thực hiện tái cơ cấu tài chính 5 dự án đường cao tốc do VEC làm chủ đầu tư theo phương án: Không chuyển sang cấp phát đối với khoản vốn ODA đã giải ngân từ năm 2008 đến ngày 7/11/2013 là 9.265,86 tỷ đồng; VEC tự cân đối để chi trả đối với khoản tiền 1.792 tỷ đồng lãi và gốc trái phiếu công trình của VEC phát hành được Chính phủ bảo lãnh còn lại; VEC hoàn trả Bộ Tài chính 5.334,36 tỷ đồng trái phiếu công trình Bộ Tài chính đã ứng trả.

Trên cơ sở đó, cơ cấu nguồn vốn thực hiện theo Quyết định số 2072 ngày 8/11/2013 của Thủ tướng Chính phủ sẽ điều chỉnh lại như sau: Tổng giá trị dự kiến đầu tư 5 dự án cao tốc do VEC làm chủ đầu tư cập nhật lại là 108.865 tỷ đồng, thay cho 125.572 tỷ đồng, gồm: Vốn Nhà nước đầu tư trực tiếp 48.388 tỷ đồng (chiếm 44,4%) thay cho 69.792 tỷ đồng (57%); Vốn VEC huy động là 60.477 tỷ đồng (chiếm 55,6%) thay cho 55.780 tỷ đồng (43%). Sau khi cập nhật, điều chỉnh, vốn nhà nước đầu tư vào dự án giảm từ 69.792 tỷ đồng xuống còn 48.388 tỷ đồng (giảm hơn 20.000 tỷ đồng), VEC tăng nghĩa vụ trả nợ từ 55.780 tỷ đồng lên 60.477 tỷ đồng.

Trao đổi với Báo Giao thông, ông Mai Tuấn Anh, Chủ tịch HĐTV VEC cho biết, nếu các vướng mắc trong việc tái cơ cấu nguồn vốn đầu tư tại 5 dự án đường cao tốc của VEC tiếp tục không được tháo gỡ, sẽ ảnh hưởng rất lớn đến hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. “VEC sẽ không thể tham gia đầu tư các dự án cao tốc mới. Đặc biệt, đối với hai dự án cao tốc lớn đang triển khai xây dựng dở dang là Bến Lức - Long Thành và Đà Nẵng - Quảng Ngãi sẽ phải dừng thi công vì không có vốn để thực hiện”, ông Tuấn Anh chia sẻ.

Nhà đầu tư cao tốc “kêu cứu” vì bị… Nhà nước nợ