Thảm họa trên cao bùng phát đột ngột, xé toạc ngôi nhà trong chốc lát

Mực nước dâng cao lịch sử

Tháng 8/2023, cư dân thành phố thủ phủ Juneau của bang Alaska (Mỹ) đã chứng kiến mực nước sông Mendenhall dâng cao đến mức lịch sử chỉ trong vài giờ.

Dòng nước chảy xiết đến mức xói mòn bờ sông và "nuốt chửng" toàn bộ cây cối cùng nhiều tòa nhà khiến nhiều người phải di dời nơi ở.

Trong đó có một ngôi nhà nằm bên bờ sông Mendenhall đã bị xé toạc làm đôi trước dòng nước dữ.

Một ngôi nhà đổ xuống sông Mendenhall sau trận lũ lụt kinh hoàng diễn ra. Ảnh: Smithsonianmag

Căn nhà như bị xé làm đôi vì nước dâng cao. Ảnh: Dailymail

Sông băng Mendenhall, nằm cách thành phố Juneau khoảng 23 km, là một trong những điểm tham quan nổi tiếng nhất của thành phố.

Nguồn gốc của trận lũ lụt này không phải là do lượng mưa lớn mà đến từ một hồ băng nằm trong thung lũng cạnh sông băng Mendenhall. Những hồ băng như vậy có rất nhiều ở Alaska.

Chúng hình thành khi một bên thung lũng mất băng nhanh hơn để lại một lưu vực không có băng nhưng chứa đầy nước. 

Những hồ này có thể vẫn ổn định trong nhiều năm, nhưng chúng thường đạt đến điểm bùng phát khi áp lực nước cao, gây ra lũ lụt tàn khốc.

Theo Smithsonianmag, thông thường, sông băng Mendenhall giữ nước trong lưu vực giống như một con đập, nhưng khi Mendenhall và một sông băng khác gần đó tan chảy, nước tích tụ lại trong một hồ có tên là Suicide Basin. 

Kể từ năm 2011, lưu vực bên này đã định kỳ xả ra những đợt nước dâng cao gọi là lũ bùng phát hồ băng.

Lũ lụt bùng nổ ở hồ băng đã phá hủy nhà cửa, cơ sở hạ tầng và đời sống con người trên khắp thế giới. Chúng đã giết hại hàng trăm người ở châu Âu và hàng nghìn người ở cả Nam Mỹ và Trung Á.

Đơn cử, lũ lụt từ hồ băng Lhonak trên dãy Himalaya vào ngày 5/10/2023 đã khiến hàng chục người thiệt mạng ở Ấn Độ khi nước cuốn trôi các cây cầu, làm hư hỏng một trạm thủy điện và làm ngập lụt các thị trấn nhỏ.

Trên toàn cầu, một nghiên cứu từ đầu năm 2023 ước tính rằng 15 triệu người trên toàn cầu có nguy cơ bị lũ lụt bùng phát từ hồ băng - một nửa trong số đó sống ở Ấn Độ, Pakistan, Peru và Trung Quốc.

Một nhóm các nhà khoa học đã nghiên cứu các hồ băng ở Alaska và những mối nguy hiểm mà các hồ chứa băng nói chung có thể tạo ra. Nghiên cứu mới nhất của họ cho thấy những hồ này đang thay đổi khi nhiệt độ toàn cầu tăng lên.

Nhiệt độ tăng ảnh hưởng đến những hồ này thế nào?

Mặc dù không rõ chính xác mức độ ảnh hưởng của biến đổi khí hậu đến sự kiện đặc biệt này, nhưng lũ lụt do sông băng (đang tan băng dần) đang trở nên phổ biến hơn trên toàn thế giới khi nhiệt độ tăng lên.

Trong một nghiên cứu mới, các nhà khoa học đã xác định được 120 hồ có đập sông băng ở Alaska, 106 hồ trong số đó đã cạn nước ít nhất một lần kể từ năm 1985.

Sông băng Mendenhall. Ảnh: SALWAN GEORGES/THE WASHINGTON POST/GETTY IMAGES

Trong 35 năm qua, những hồ này đã rút cạn nước tổng cộng 1.150 lần, trung bình mỗi năm 33 lần hồ rút hết lượng nước bên trong, đẩy dòng nước xuống hạ lưu và tạo ra những nguy hiểm tiềm ẩn.

Nhiều hồ trong số này ở những địa điểm xa xôi và không được biết đến, trong khi những hồ khác ở gần cộng đồng như Suicide Basin, cách thủ phủ bang Alaska khoảng 8 km thường xuyên xảy ra tình trạng cạn nước.

Nghiên cứu cho thấy, nhìn chung, các hồ chứa sông băng ở Alaska đã giảm thể tích kể từ năm 1985, trong khi tần suất các đợt bùng phát lũ lụt vẫn không thay đổi.

Để hiểu rõ hơn về xu hướng này, hãy tưởng tượng một chiếc bồn tắm. Thành bồn càng cao thì càng chứa được nhiều nước. 

Đối với một hồ có đập sông băng, sông băng đóng vai trò như thành của bồn tắm. Nhiệt độ không khí ấm lên khiến các sông băng tan chảy và mỏng đi, hạ thấp thành bồn nên chứa ít nước hơn.

Các hồ nhỏ hơn có ít thay đổi về diện tích theo thời gian. Như sự kiện tháng 8 năm 2023 là minh chứng rõ ràng, ngay cả những hồ nhỏ cũng có thể gây tác động lũ lụt đáng kể ở hạ lưu.

Chỉ riêng mùa hè 2023, người dân Alaska đã chứng kiến lũ lụt ở mức kỷ lục từ nhiều hồ có đập sông băng gần các khu vực đông dân cư hoặc cơ sở hạ tầng, chẳng hạn như Suicide Basin, gần Juneau; Hồ đập sông băng Skilak, ảnh hưởng đến sông Kenai; và Hồ Tuyết ảnh hưởng đến Sông Tuyết. 

Những hồ này vẫn giữ nguyên thể tích nhưng đã tạo ra một số trận lũ lớn hơn trong những năm gần đây.

Một lời giải thích có thể là do đập băng mỏng hơn và yếu hơn, nước có thể thoát nhanh hơn nhiều.

Do khối lượng sông băng lớn và nhiều thung lũng giao nhau chứa đầy băng ở Alaska, nên có khả năng cao là các hồ mới sẽ phát triển khi các thung lũng bên cạnh tan băng, gây ra những mối nguy hiểm tiềm tàng mới.

Nhiều hồ trong số này có khả năng phát triển ở những địa điểm xa xôi và sự hiện diện của chúng chỉ có thể được nhận thấy qua các hình ảnh vệ tinh.

Với sự phong phú của các hồ băng và mối đe dọa tiềm tàng của chúng đối với cuộc sống con người, các hệ thống giám sát và cảnh báo sớm đang thưa thớt một cách đáng lo ngại.

Những nỗ lực đang được tiến hành, chẳng hạn như ở dãy Himalaya và Chile, nhưng cần nghiên cứu thêm để phát triển các hệ thống giám sát đáng tin cậy, chi phí thấp và nâng cao hiểu biết của chúng ta về những mối nguy hiểm đang gia tăng này.

Nguồn: Theconversation, Smithsonianmag