Từ chuyện “tiến sĩ cầu lông” nghĩ về “giấc mơ” giáo sư, tiến sĩ

Mấy ngày qua, dư luận không ngớt bàn tán về một luận án tiến sĩ với đề tài nghiên cứu “phát triển phong trào cầu lông cho công chức viên chức ở thành phố Sơn La” của nghiên cứu sinh Đặng Hoàng Anh.

Nhiều ý kiến bình luận trái chiều, cho rằng đề tài này chỉ xứng là một tiểu luận môn học cao học không hơn không kém, không đủ tầm là một luận án tiến sĩ. Thậm chí, người ta còn tìm được thông tin, không chỉ 1, mà có đến 10 tiến sĩ đã nghiên cứu về cầu lông. Còn Bộ Giáo dục và đào tạo thì lập tức cho biết sẽ... thẩm định lại các luận văn dư luận có ý kiến.

Câu chuyện “tiến sĩ cầu lông” mọi người đã bàn nhiều, nên bài viết này xin phép không đề cập nữa. Chỉ xin góp thêm một góc nhìn, để thử lý giải về việc vì sao nước ta lại nhiều giáo sư, tiến sĩ đến thế, trong khi phần lớn công trình của họ không mấy ai trong xã hội biết đến.

Giáo sư, tiến sĩ là những người gắn liền với nghiên cứu khoa học, nhưng thử hỏi đến nay đã có bao nhiêu công trình tầm cỡ khu vực và sáng chế được công bố, nếu so với số lượng giáo sư, tiến sĩ mà chúng ta có?

Ngay từ năm 2014, thống kê cho thấy Việt Nam có 9.000 giáo sư, hơn 24.000 tiến sĩ. Thời điểm đó, con số này gấp 5 lần Nhật Bản, gấp 10 lần Israel. Từ đó đến nay chưa có một thống kê chi tiết nào nữa.

Theo thống kê của Bộ GD&ĐT, từ năm 2015 đến 2020, cả nước có hơn 1.450 người được công nhận giáo sư. Tuy nhiên, số lượng giáo sư tham gia giảng dạy tại các cơ sở giáo dục đại học hiện nay chưa đến một nửa.

Tính đến 31/12/2019, các đại học, học viện có 78.250 giảng viên, trong đó 619 giáo sư, 4.831 phó giáo sư, 17.035 tiến sĩ. Còn số lượng giáo sư, tiến sĩ ngoài các trường, các viện nghiên cứu thì không ai biết.

Như vậy có thể thấy số lượng giáo sư, tiến sĩ không liên quan đến công tác đào tạo, nghiên cứu là rất lớn. Và cũng chưa có một công bố nào cho thấy, các công trình của họ đóng góp được gì cho khoa học nói riêng, công cuộc xây dựng và phát triển đất nước nói chung.

Nếu chỉ cần công bố hết tất cả những luận án tiến sĩ trong khoảng 10 năm trở lại đây, có lẽ không chỉ có “tiến sĩ cầu lông” làm dư luận xôn xao, mà chắc chắn sẽ có rất nhiều đề tài khiến ai cũng phải ngỡ ngàng!

Không gắn với hoạt động giảng dạy, nghiên cứu khoa học, vậy các giáo sư, tiến sĩ đang làm gì? Và mục đích trở thành giáo sư, tiến sĩ của họ là gì?

Đặt giả thiết, nếu bây giờ buộc tất cả giáo sư, tiến sĩ đi dạy học, nghiên cứu thì có lẽ nhiều người sẽ từ bỏ “giấc mơ” giáo sư, tiến sĩ.

Nhưng nếu bảo muốn làm bộ trưởng, thứ trưởng phải là giáo sư, tiến sĩ thì chắc chắn nhiều người sẽ tìm mọi cách!

Đó là gì, nếu không phải là quan niệm được phong giáo sư, bảo vệ thành công luận án tiến sĩ đồng nghĩa với việc được thăng quan, tiến chức?

Cách đây không lâu, một địa phương công bố “chiến lược cán bộ công chức” với mục tiêu đến năm 2020 phấn đấu 100% cán bộ khối chính quyền diện thành ủy quản lý có trình độ tiến sĩ. Không hiểu vì lý do gì, đề án này sau đó bị hoãn.

Nhưng đến năm 2021, địa phương này lại đặt mục tiêu đến năm 2025 có 40% cán bộ diện ban thường vụ thành ủy quản lý có trình độ thạc sĩ, tiến sĩ.

Và ở không ít nơi, những người là giáo sư, tiến sĩ luôn được ưu ái hơn những người khác trong quá trình đề bạt, bổ nhiệm cán bộ.

Trong khi đó, tiến sĩ là một chức danh khoa học, chủ yếu để nghiên cứu và giảng dạy đại học chứ không phải để làm quản lý hành chính.

Một khi bộ máy tổ chức quá coi trọng bằng cấp, học vị, thì chắc chắn nhiều người sẽ giơ ngay bằng nọ, bằng kia để được đề bạt, thăng tiến nhanh hơn. Đó là thực tế không cần phải bàn cãi.

Còn nếu coi một giáo sư, tiến sĩ và một người lao động bình thường đều có những năng lực và đóng góp trên mỗi cương vị, thì chắc sẽ chẳng ai muốn, ai khoe chức danh giáo sư, tiến sĩ làm gì.

Chưa kể, việc cố đạt được bằng này bằng kia còn vì thói háo danh.

Trong suy nghĩ của nhiều người, các giáo sư, tiến sĩ là những người tài năng, là tinh hoa của đội ngũ trí thức. Khi còn chưa xác định được tính đúng sai của vấn đề nào đó, chỉ cần một người là giáo sư hay tiến sĩ lên tiếng, lập tức nhiều người tin ngay. “Giáo sư, tiến sĩ nói cơ mà!”.

Có một điều nữa là ở nhiều nước, việc phong giáo sư gắn với công việc của một viện nghiên cứu, một trường nào đó. Và đến khi về hưu thì hết, không còn giáo sư nữa.

Còn ở Việt Nam, khi ai đó được phong giáo sư rồi thì nghiễm nhiên đó là một thứ để người ta giữ suốt đời, giống như một thứ huân chương, trong khi không hề dạy học, nghiên cứu.

Chẳng hạn, một người là thủ trưởng cơ quan với trăm công ngàn việc khác nhau, cả ngày không lên lớp, cả ngày không vào phòng thí nghiệm mà lúc nào cũng là giáo sư thì điều đó có hợp lý hay không?

Cựu Bí thư Tỉnh uỷ Bình Dương cùng thuộc cấp bán rẻ đất "vàng" ra sao?