Vì sao Việt Nam chỉ bán 5 USD cho mỗi tín chỉ carbon rừng?

Năm 2020, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT) và Ngân hàng thế giới (WB) được Quỹ Đối tác carbon lâm nghiệp ủy thác chi trả giảm phát thải khí nhà kính cho vùng Bắc Trung bộ.

Theo thỏa thuận này, Việt Nam sẽ chuyển nhượng lượng giảm phát thải là 10,3 triệu tấn CO₂ ở Bắc Trung bộ giai đoạn 2018-2024 cho Quỹ Đối tác carbon lâm nghiệp thông qua WB. Đơn giá chuyển nhượng là 5 USD/tấn, tương đương 51,5 triệu USD, tức khoảng 1.250 tỷ đồng.

Đến tháng 8/2023, WB đã thanh toán tiền tín chỉ carbon đợt 1 là 41,2 triệu USD, tương đương 997 tỷ đồng. Hiện tại, Việt Nam cũng đã chuyển giao đủ lượng tín chỉ carbon còn lại, phía WB đang thực hiện thủ tục để thanh toán 10,3 triệu USD (gần 250 tỷ đồng) còn lại.

Mức giá giao dịch trên được nhiều người đánh giá là quá rẻ khi so sánh với một đơn vị tái chế nhựa có khi bán được đến 100 USD/tín chỉ.

Hiểu sao cho đúng?

Trả lời báo chí, ông Nguyễn Quốc Trị, Thứ trưởng Bộ NN&PTNT cho hay, vẫn còn một bộ phận hiểu chưa đúng về giá bán 5 USD/tín chỉ. Đây là giá bán theo hình thức tự nguyện, nên thấp hơn giá theo hình thức bắt buộc.

Theo ông, qua khảo sát ở một số quốc gia đã bán tín chỉ carbon theo hình thức tự nguyện, mức trung bình khoảng 3,8 USD/tín chỉ. Một số nơi bán thấp hơn, khoảng 2,5 USD/tín chỉ, cũng có nơi bán với giá 7 USD/tín chỉ.

Mức giá 5 USD của Việt Nam, theo ông Trị, đã được xây dựng từ những năm 2018, nhưng so sánh với giá thị trường hiện nay, con số ấy vẫn hoàn toàn chấp nhận được.

Tương tự, TS Trần Minh Hải, phó hiệu trưởng Trường Chính sách công và phát triển nông thôn cho rằng, giá của mỗi tín chỉ carbon được quyết định tùy theo thị trường và tùy theo hình thức hình thành tín chỉ carbon. Ở thị trường tự nguyện giá sẽ rẻ hơn thị trường bắt buộc. Chính phủ Việt Nam bán tín chỉ carbon rừng là bán ở thị trường tự nguyện cho đối tác, họ mua số lượng lớn và mua theo cam kết của dự án.

Vì sao thị trường bắt buộc đắt, ông Hải dẫn chứng một doanh nghiệp sản xuất thép tạo ra 1.000 tấn CO2 mỗi năm. Khi cam kết theo Nghị định thư Kyoto có hiệu lực, doanh nghiệp thép này phải bù lại 1.000 tấn carbon giảm thải (quy đổi ra 1.000 tín chỉ) mỗi năm. Nếu doanh nghiệp thực hiện các biện pháp giảm thải carbon trong sản xuất để giảm được 800 tín chỉ, họ cần mua thêm 200 tín chỉ nữa (từ đơn vị trung gian) để bù lại. Việc mua tín chỉ carbon của doanh nghiệp thép chính là thị trường bắt buộc. Lúc đó giá sẽ rất cao, hàng trăm USD/tín chỉ.

Việt Nam có thể thu về từ 200-300 triệu USD từ tín chỉ carbon rừng

Hiện Quỹ Bảo vệ và phát triển rừng Việt Nam là đơn vị tiếp nhận số tiền thanh toán đợt 1 để chi trả cho các chủ rừng. Số tiền 962 tỷ đồng được điều phối về Quỹ Bảo vệ và phát triển rừng sáu tỉnh Bắc Trung bộ. Trong đó, tỉnh Thanh Hoá nhận được gần 163 tỷ đồng; tỉnh Nghệ An nhận được gần 283 tỷ đồng; tỉnh Hà Tĩnh nhận được gần 123 tỷ đồng; tỉnh Quảng Bình nhận được hơn 235 tỷ đồng; tỉnh Quảng Trị nhận được hơn 51 tỷ đồng; tỉnh Thừa Thiên Huế nhận được hơn 107 tỷ đồng.

Với hơn 14,7 triệu ha rừng, tỉ lệ che phủ hơn 42%, trong đó, có hơn 10 triệu ha rừng tự nhiên, Việt Nam có tiềm năng lớn về thị trường tín chỉ carbon rừng. Điều tra của Cục Lâm nghiệp cuối năm 2023 cho thấy, cả nước có thể đang dự trữ 50-70 triệu tín chỉ. Với đơn giá 5 USD/tín chỉ, Việt Nam có thể thu về từ 200 - 300 triệu USD, tương đương hàng nghìn tỷ đồng.

Tiềm năng là vậy, tuy nhiên, hiện vẫn còn những vướng mắc. Cụ thể, tại tỉnh Quảng Nam, có độ che phủ rừng gần 60%, thuộc Top đầu cả nước. Cách đây 3 năm, tỉnh được lựa chọn để triển khai Kế hoạch thí điểm kinh doanh tín chỉ carbon rừng từ giảm phát thải khí nhà kính thông qua chống mất rừng, suy thoái rừng; quản lý bền vững tài nguyên rừng; bảo tồn, nâng cao trữ lượng carbon rừng (REDD+). Nhưng đến giờ, vẫn chưa chốt được phương án, dù có tới 5 tổ chức quốc tế tiếp cận.

Nguyên nhân được tỉnh này chỉ ra là do, phải đạt được thỏa thuận hợp đồng thu mua tín chỉ carbon rừng với giá không thấp hơn 5 USD/tín chỉ; nhà đầu tư phải cung cấp tài chính trước; hệ thống văn bản quy phạm pháp luật chưa quy định rõ ràng cách tiếp cận kinh doanh tín chỉ carbon rừng từ REDD+…

Ông Trần Lâm Đồng, Phó Giám đốc Viện Khoa học Lâm nghiệp Việt Nam (Bộ NN&PTNT) cho rằng, việc đánh giá, đo đạc và cấp tín chỉ carbon tại nước ta hiện dựa hoàn toàn vào tổ chức quốc tế. Tuy nhiên, quá trình kiểm tra, rà soát giữa quốc tế và trong nước có thể tồn tại những độ vênh nhất định. Đây là điểm vướng mắc cần tháo gỡ.

Còn theo ông Nguyễn Đình Thọ, trong khung quy định chung toàn cầu khẳng định phải cải thiện tình hình hấp thụ carbon trên thế giới thì mới có thể lấy được tín chỉ carbon. Nên phải hiểu rõ rừng của chúng ta thực sự có giá trị nhưng không phải "tỉnh dậy" là có ngàn tỷ, mà phải thực hiện quy trình để bảo vệ rừng bao gồm cải thiện đời sống của đồng bào dân tộc; vấn đề bảo tồn rừng và môi trường; văn hóa, xã hội…