Xóa dần tiện ích xe cá nhân, không cấm người dân cũng tự bỏ

Xe máy đang là phương tiện đi lại tiện lợi nhưng cũng là một trong những nguyên nhân gây ùn tắc - Ảnh: Lã Anh

Sau khi nghiên cứu nhiều giải pháp giảm ùn tắc giao thông đã được đề cập trong và ngoài nước, so sánh với thực tế tại Việt Nam, tôi cho rằng, vấn đề cấp bách và cần triển khai hiện nay là hạn chế phương tiện cá nhân (ô tô con, xe máy) tham gia giao thông.

Xóa tiện lợi của xe máy, tăng tiện ích giao thông công cộng

Đối với người dân, xe máy là phương tiện chính để đi lại, không thể cấm, chỉ có thể tìm cách hạn chế. Với ô tô có thể hạn chế bằng biển số chẵn, lẻ theo ngày, nhưng xe máy số lượng quá nhiều nên không thể áp dụng, hơn nữa nếu có áp dụng cũng không thể có ngay phương tiện giao thông công cộng để đáp ứng gần 50% số dân đang sử dụng xe máy hàng ngày. Trình độ hiểu biết của người dân có hạn, có thể xảy ra tiêu cực như làm biển số giả khi áp dụng xe chạy ngày chẵn, ngày lẻ, điều đó sẽ làm việc xử lý vi phạm, TNGT, trộm cắp thêm phức tạp.

Để từng bước hạn chế sử dụng phương tiện xe máy, có thể xóa bỏ dần những tiện lợi khi sử dụng xe máy. Cùng đó, phải nâng cao năng lực, tiện lợi của phương tiện giao thông công cộng, gián tiếp thông qua việc trông giữ xe để thu các loại phí và mức thu tăng dần theo thời gian, buộc người dân từng bước từ bỏ phương tiện xe máy sang sử dụng phương tiện giao thông công cộng và tăng thu cho ngân sách để tái đầu tư quản lý, phát triển hạ tầng giao thông.

Ngoại trừ người đi xe máy phải mất nhiều thời gian lưu thông trên đường, mỗi khi tắc đường, xe máy luôn đem lại quá nhiều tiện lợi cho người sử dụng, đặc biệt là chủ động trong đi lại, luồn lách được trong mọi ngõ ngách, gần như không phải đi bộ. Do đó, để hạn chế được người sử dụng xe máy cần phải hỗ trợ họ giảm đi bộ.

Hiện tại, xe buýt (sau này là tàu điện ngầm, tàu điện trên cao) không thể giải quyết được, taxi truyền thống giá cước quá cao, giải pháp taxi nội vùng có thể là phương án tốt. Taxi nội vùng sẽ phục vụ cự ly ngắn (trung bình dưới 1km), khi đã phổ biến giá cước, hy vọng sẽ thấp hơn 65 - 70% so với giá cước taxi thông thường (nhờ xe 5 - 7 chỗ có hệ số chở thường xuyên là 3 - 4 người, quãng đường chạy rỗng rất ít so với xe taxi truyền thống).

Với cùng số chỗ chở khách, taxi nội vùng có kích thước bằng hoặc nhỏ hơn taxi truyền thống nên dễ dàng di chuyển trong các đường phố nhỏ hẹp. Như vậy, hệ thống liên hoàn xe buýt, taxi nội vùng sẵn sàng để “tiếp đón” người thường xuyên sử dụng xe máy. Bước tiếp theo hạn chế phương tiện xe máy là hạn chế dựng xe trên vỉa hè buộc nhiều người phải gửi xe để đi bộ đến những nơi mình cần đến. Hiện nay, thiếu mặt bằng giữ xe, việc cho thuê vỉa hè giữ xe sẽ thu thêm tiền cho ngân sách, nếu khoản tiền này ban đầu được sử dụng để trợ giá một phần cho hệ thống taxi nội vùng để có giá cước hấp dẫn, cộng với người đi xe máy hàng ngày phải trả thêm tiền gửi xe sẽ kích thích họ chuyển sang sử dụng phương tiện giao thông công cộng.

Vấn đề tiếp theo là phải căn cứ vào số lượng người sử dụng xe máy chuyển đổi và sẽ chuyển đổi sang sử dụng phương tiện giao thông công cộng và taxi nội vùng để phát triển đáp ứng kịp thời, tương xứng. Song song với tiến trình trên, việc thay đổi cách quản lý của Nhà nước đối với taxi truyền thống cần vận động người sử dụng ô tô cá nhân chia sẻ sử dụng xe với người khác, đồng thời thu phí ùn tắc giao thông theo giờ, theo vùng mỗi khi ô tô ra đường, thu phí đỗ xe tự động.

Thu phí ùn tắc với ô tô

Cùng với xe máy, cũng cần hạn chế ô tô cá nhân ra đường bằng cách sử dụng các công nghệ định vị GPS hiện có và sẽ có trong một vài năm tới (độ chính xác cao) để thu phí ùn tắc giao thông, phí đỗ xe trên đường một cách tự động. Các vùng cần hạn chế đặc biệt thì có mức thu phí cao và ngược lại, tại thời điểm cao điểm mức thu phí sẽ cao hơn giờ thấp điểm... Xe ô tô đỗ dưới lòng đường sẽ phải trả phí đỗ xe, cùng một vị trí đỗ xe nhưng vào giờ cao điểm sẽ có mức phí cao hơn… Với giải pháp này buộc người sử dụng xe ô tô con phải cân nhắc mức độ cần thiết sử dụng xe riêng hay sử dụng phương tiện khác, góp phần giảm ùn tắc giao thông, ngân sách có thêm tiền để hỗ trợ các giải pháp tăng cường năng lực giao thông công cộng.  

Việc hạn chế lượng ô tô cá nhân là điều kiện tốt để gia tăng hoạt động của phương tiện giao thông công cộng, đặc biệt xe buýt nhanh BRT, tăng cường khả năng thu hút người sử dụng xe máy sang sử dụng phương tiện giao thông công cộng. Một khi xe ô tô bị hạn chế đi lại bằng cách thu phí ùn tắc giao thông, phí đỗ xe ô tô tăng dần theo thời gian, tỷ lệ người dân chuyển sang sử dụng phương tiện giao thông công cộng nhiều hơn trước, đường sá sẽ thông thoáng hơn, ít hoặc không xảy ra tắc đường.

Mức thu phí ùn tắc giao thông có thể được qui định theo vùng, theo diện tích mặt bằng giữ xe. Công nghệ quản lý thu phí, thu thuê mặt bằng để xe được đề cập riêng. Ngoài ra, cần triển khai nhiều giải pháp phụ để hỗ trợ người sử dụng phương tiện xe máy, xe ô tô khi chuyển đổi sang sử dụng phương tiện giao thông công cộng như: Giúp tiêu thụ xe máy đã qua sử dụng chuyển vùng (đến vùng sâu, vùng xa không ùn tắc giao thông), hỗ trợ người thu nhập thấp, người nghèo khi mua vé sử dụng phương tiện công cộng, hỗ trợ thuế đầu tư tài sản, thuế thu nhập doanh nghiệp, các loại phí đối với các hãng vận chuyển công cộng, đặc biệt là các hãng taxi nội vùng, các hãng có hệ số sử dụng công suất thiết bị cao (căn cứ vào doanh thu)... Hỗ trợ các đơn vị chế tạo thiết bị công nghệ, xe taxi nội vùng... để áp dụng cho các giải pháp. Một khi hiện tượng ùn tắc giao thông không còn hoặc giảm so với hiện nay sẽ là thời điểm triển khai các giải pháp đã được đề cập nhưng chưa có đủ điều kiện để trở thành hiện thực.

Dương Khánh Bá
Công ty TNHH Dịch vụ tư vấn kỹ thuật CSC

Thu thuế “hợp tác cải thiện hệ thống giao thông”