Hàng triệu chuyến bay chen chúc trong hành lang chật cứng

Trước đây, các phi công tự do điều khiển máy bay di chuyển xuyên lục địa, giờ đây họ phải bay qua không phận bị phân rã như mảnh kính vỡ.

Hàng triệu chuyến bay chen chúc trong những hành lang hàng không chật cứng. Cùng lúc đó, những vùng không phận rộng lớn lại trống rỗng một cách đáng sợ hoặc đầy rẫy nguy hiểm từ tên lửa và thiết bị bay không người lái (UAV).

Theo Đài phát thanh châu Âu tự do (rferl.org), sự thay đổi này không phải là ngẫu nhiên.

Chiến tranh, xung đột khu vực và leo thang đối đầu quân sự trong những năm gần đây đã khiến bầu trời thế giới trở nên nguy hiểm và khó lường hơn bất kỳ thời điểm nào kể từ Chiến tranh Lạnh.

Từ Nga đến Trung Đông và châu Phi, các "vùng cấm bay" đã gia tăng đáng kể, đẩy ngành hàng không quốc tế vào cuộc khủng hoảng, định hình lại khía cạnh kinh tế, tiêu chuẩn an toàn và cả lượng khí thải carbon của ngành.

Tình trạng gián đoạn trong ngành hàng không dân dụng Nga thể hiện rõ nhất qua sự việc gần đây khi Aeroflot quyết định hủy gần 60 chuyến bay khứ hồi của Aeroflot vào ngày 28/7 và thêm 7 chuyến nữa vào ngày 29/7.

Đây là hậu quả trực tiếp từ lỗi hệ thống công nghệ thông tin nghiêm trọng, được xác định là do một cuộc tấn công mạng.

Các nhóm tin tặc thân Ukraine như Silent Crow và Cyber Partisans BY đã công khai nhận trách nhiệm về vụ tấn công mạng nhắm vào Aeroflot.

Họ tuyên bố đã xâm nhập mạng lưới doanh nghiệp của hãng hàng không, chiếm quyền truy cập vào hệ thống thông tin liên lạc nội bộ và phá hủy hàng nghìn máy chủ.

Tuyên bố này sau đó đã được Tổng Công tố Nga xác nhận.

Đầu tháng 7 này, một sự kiện quan trọng khác đã xảy ra tại nhiều sân bay trên khắp nước Nga.

Chỉ riêng trong hai ngày cuối tuần 5-6/7, hàng nghìn chuyến bay bị hủy hoặc hoãn. Đây là hậu quả trực tiếp từ một loạt các cuộc tấn công bằng UAV của Ukraine, dẫn đến việc đóng cửa một vùng rộng lớn không phận Nga. Sự việc này một lần nữa cho thấy rõ quy mô gián đoạn.

Tại sân bay Sheremetyevo ở thủ đô Moscow, hành khách Tatyana phải thốt lên hai từ thảm họa khi phòng chờ quá tải, hành khách nằm la liệt trên sàn và các tiện nghi cơ bản như nước uống đã cạn kiệt. "Không có chỗ ngồi, mọi người phải ngủ trên nền gạch", cô Tatyana chia sẻ.

Tại TP St. Petersburg, tài xế taxi đã tính phí lên đến 80.000 rúp (tương đương 1.025 đô la Mỹ) cho chuyến đi đến Moscow do "cháy" vé tàu sau khi Sân bay Pulkovo đóng cửa.

Chỉ riêng ngày 6/7, hơn 15.000 hành khách bị mắc kẹt tại Sheremetyevo, trong khi các sân bay nhỏ hơn ở Kaluga, Tambov và Pskov ngừng hoạt động.

Giới chức quốc phòng Nga tuyên bố chặn tới 120 UAV trong đêm đó, một số UAV bị bắn hạ chỉ cách thủ đô Moscow vài km.

Thông báo lý do, chính quyền địa phương cho biết có sự can thiệp từ bên ngoài dẫn đến phải đóng cửa không phận liên tục và hiện đã trở nên thường xuyên.

Thực tế, Nga đã phải chịu hơn 600 lần đóng cửa sân bay kể từ khi cuộc xung đột với Ukraine nổ ra năm 2022.

Những chuyến bay vòng bất đắc dĩ

Bị kẹt ở sân bay đã là điều tồi tệ, cảnh tượng bị kẹt trên bầu trời thậm chí còn tồi tệ hơn.

Vào tháng 6/2025, sau khi Iran phóng tên lửa vào Căn cứ Không quân Al Udeid của Mỹ ở Qatar, các quốc gia lân cận đã nhanh chóng đóng không phận.

Một chuyến bay của hãng hàng không Qantas từ Perth đến Paris phải bay vòng 15 giờ trước khi quay trở lại Australia mà không hạ cánh. Một chuyến bay khác buộc phải đổi hướng đến Singapore.

Hồi tháng 5/2025, căng thẳng Ấn Độ - Pakistan dẫn đến đóng cửa nhiều hành lang hàng không quan trọng, buộc các chuyến bay giữa châu Âu và Đông Nam Á phải bay theo những tuyến đường dài và đắt đỏ hơn.

Thời gian bay bị kéo dài thêm tới 10 giờ khi máy bay phải dừng tiếp nhiên liệu khẩn cấp tại các sân bay xa lạ và tình trạng này cũng dần trở thành bình thường mới.

Dữ liệu từ Flightradar24 cho thấy phi công hiện phải đối mặt với các hành lang "siêu dày đặc", những tuyến đường bay hẹp chật cứng máy bay còn khoảng trống cấm bay rộng lớn ở cả hai bên. Việc gặp phải tình trạng tắc nghẽn nghiêm trọng làm tăng nguy cơ va chạm trong khi các kiểm soát viên không lưu vốn đang quá tải, phải tập dượt thao tác hậu cần phức tạp.

Trên Biển Đỏ, Libya, Sudan, Syria và một số vùng thuộc châu Phi Hạ Sahara, các chuyến bay phải chuyển hướng do lo ngại về an toàn.

Kiểm soát không lưu tại các khu vực xung đột thường không đồng đều hoặc không có và phi công phải phối hợp các đường bay vòng trên không bằng các kênh lạc hậu hoặc thay thế.

Mối đe doạ về môi trường, kinh tế và an toàn

Tất cả những thay đổi đường bay này đều gây ra tổn thất đáng kể về môi trường. Theo một nghiên cứu gần đây của Đại học Reading ở Anh và Viện Pierre-Simon Laplace ở Pháp, chỉ riêng việc tránh không phận Nga đã khiến lượng khí thải CO₂ tăng thêm 8,2 triệu tấn/năm.

Các chuyến bay phải chuyển hướng đã tiêu thụ nhiên liệu trung bình nhiều hơn 13% với tổng nhiên liệu, trong đó các tuyến bay châu Âu - châu Á và Bắc Mỹ - châu Á chứng kiến mức tăng đột biến nhất.

Một nghiên cứu riêng biệt năm 2024 của Viktoriia Ivannikova, nhà nghiên cứu hàng không hàng đầu tại Đại học Thành phố Dublin, chỉ ra những chuyến bay phải chuyển hướng từ châu Âu sang châu Á khiến các hãng hàng không tốn thêm tới 39% nhiên liệu và thải ra thêm tới 40% lượng khí carbon dioxide. Đây là những con số báo động trong khi ngành công nghiệp đang chịu áp lực phải giảm thiểu carbon.

Song, trong bối cảnh này, vẫn có một số hãng hàng không tìm thấy cơ hội. Các hãng hàng không Trung Quốc tận dụng lợi thế tiếp cận không phận Nga.

Các tuyến bay từ châu Âu đến châu Á nhanh hơn và giá cả phải chăng hơn, loại bỏ các đối thủ cạnh tranh phương Tây.

Ngược lại, nhiều hãng hàng không phương Tây phải chịu thiệt hại nặng nề. British Airways thậm chí tạm dừng đường bay London - Bắc Kinh và một trong những tuyến bay hàng ngày London - Hong Kong vào mùa hè năm 2024 do thua lỗ.

Ngay cả ở Mỹ, các hãng hàng không cũng cảm thấy áp lực. Đơn cử, hãng hàng không United Airlines đã chuyển tuyến bay Delhi-Newark từ chuyến bay thẳng 13 tiếng sang hành trình 15 tiếng qua châu Âu và Trung Đông do lệnh đóng cửa không phận Nga.

Ở những khu vực giáp ranh với vùng chiến sự, bầu trời không còn là lãnh địa riêng của máy bay phản lực thương mại mà giờ đây bị chồng chéo với hoạt động quân sự.

Một máy bay chở hàng do Kyrgyzstan thuê đã bị bắn hạ ở Sudan vì bị nhầm là máy bay tiếp tế quân sự.

Đây không phải là sự cố đơn lẻ. Trước đó, chuyến bay PS752 của Ukraine International Airlines bị Iran bắn hạ vào năm 2020 và chuyến bay MH17 của Malaysia Airlines bị tên lửa bắn rơi khi bay qua bầu trời Ukraine vào năm 2014. Cả hai thảm kịch đều là những lời cảnh báo nghiêm khắc: máy bay thương mại có nguy cơ thiệt hại.

Có thể thấy hệ thống hàng không toàn cầu, từng là một thành tựu về tốc độ, an toàn và kết nối, giờ đây như một mạng lưới phức tạp của lợi ích địa chính trị. 

Mỗi xung đột mới đều định hình lại bản đồ hàng không. Mỗi lần đóng cửa không phận, mỗi lần đổi đường bay và mỗi lần từ chối không phận đều làm gia tăng sự chậm trễ, khí thải và chi phí cho ngành hàng không toàn cầu.