60 năm đường mòn lịch sử: "Đồng đội tôi ở đó, thiêng liêng và bất tử"

"Thành tựu vĩ đại của kỹ thuật quân sự thế kỷ 20"

Đường mòn Hồ Chí Minh vừa là cầu nối hậu phương lớn miền Bắc với tiền tuyến lớn miền Nam, chi viện sức người và của cho tiền tuyến trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, là điểm tựa, mắt xích lớn nối các chiến trường ba nước Đông Dương, lại vừa là nơi những người lính cụ Hồ, thanh niên xung phong ngành Giao thông vận tải thể hiện phẩm chất Việt Nam: anh dũng, trí tuệ, chiến đấu vì độc lập, tự do của dân tộc.

Ngày 19/5/1959 tạc vào lịch sử Việt Nam khi những người lính công binh, dân công hỏa tuyến, thanh niên xung phong… bổ những nhát cuốc, nhát xẻng đầu tiên khai thông, mở rộng hệ thống đường mòn Hồ Chí Minh. Sự ra đời và phát triển của tuyến vận tải chiến lược này, theo văn bản lịch sử chính thức của cơ quan An ninh quốc gia Hoa Kỳ ghi lại, được quân đội Mỹ coi là “một trong những thành tựu vĩ đại của nền kỹ thuật quân sự ở thế kỷ XX”.

Nhưng với những người mở đường, xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước, đây là “tuyến lửa”. Ở đại ngàn này, mỗi cung đường, mỗi cây cỏ đều nhuộm đỏ xương máu của biết bao anh hùng, liệt sĩ. Họ nằm xuống khi tuổi đời mới mười tám, đôi mươi, để làm nên con đường huyền thoại…

Trời Trường Sơn những ngày tháng Năm này xanh thẳm. Được Giám đốc Sở Giao thông vận tải Quảng Bình, Phạm Quang Hải giúp đỡ, chúng tôi trở lại hệ thống đường Hồ Chí Minh năm xưa. Những địa danh Bến phà Xuân Sơn, Khe Ve, Cổng Trời... trên những con đường mang tên 12A, 15, 16, 18, 20 Quyết thắng thuộc “hệ thống đường Hồ Chí Minh lịch sử” gợi nhớ một giai đoạn hào hùng của dân tộc.

"Máu và hoa một thời đạn lửa"

Hoài niệm về quá khứ, Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân Nguyễn Thị Kim Huế, không nén nổi cảm xúc về sự khốc liệt của chiến tranh. Ùa về trong bà là những hình ảnh, những gương mặt đồng đội, niềm vui và cả nỗi đau, mất mát hơn bốn mươi năm trước.

“Chị em thanh niên xung phong còn sót lại đến chừ là tui, O Mỹ, Đinh Thị Nữ, tất cả đều trên 80 tuổi cả rồi. Ký ức những năm tháng ở các tọa độ không thể quên”, bà sôi nổi.

Ngày 3/7/1966, máy bay B52 của Mỹ đã điên cuồng đánh phá tuyến đường 12A. 45 ngày đêm chiến đấu, 24 đồng đội của bà hy sinh, vừa thông đường, vừa tìm thi thể đồng đội. Bản thân bà cũng đã bị bom vùi nhiều lần, tỉnh dậy lại lao vào trận tuyến. Với những thành tích trên tuyến lửa Nguyễn Thị Kim Huế là một trong 3 thanh niên xung phong đầu tiên được Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân vì đã có nhiều sáng kiến bảo vệ thông xe trên tuyến lửa đường 12A. Nhờ đó, bà là người hiếm hoi, vinh dự có 5 lần được gặp Bác Hồ.

“Lần đầu tiên tui được gặp Bác đó là vào tháng 11/1966, khi được cử ra tỉnh Hưng Yên tập huấn quân sự tại Trường chính trị và nghiệp vụ Thanh niên xung phong Trung ương. Buổi chiều kiểm tra môn bắn súng; cả 3 lần bắn đều đạt điểm xuất sắc. Thấy cô gái nhỏ nhắn, bắn súng giỏi, Bác đã đến thăm hỏi và khen. Hôm tổng kết lớp, Bác Hồ khen: “Con gái Quảng Bình sản xuất giỏi, chiến đấu giỏi, làm gì cũng giỏi”, bà kể.

Ký ức sâu đậm của bà với tư cách “nhân chứng” của thời “hoa lửa” trên tuyến lửa Trường Sơn là những năm 1968 - 1972, thời kỳ ác liệt nhất trên con đường huyền thoại này. Để ngăn chặn miền Bắc chi viện cho tiền tuyến, đế quốc Mỹ đã xây dựng phòng tuyến hàng rào điện tử McNamara dọc theo khu phi quân sự ở Vĩ tuyến 17 và đường mòn Hồ Chí Minh. Hàng rào điện tử McNamara gồm hệ thống 17 căn cứ quân sự, kết hợp với hệ thống vật cản; hệ thống thu phát tín hiệu tinh vi có nhiệm vụ phân tích tiếng động để phân biệt người hay xe, xác định chính xác tọa độ; các thiết bị trinh sát điện tử mặt đất và trên không.

Trên trời, máy bay Mỹ lượn suốt ngày đêm sẵn sàng diệt mục tiêu. Ngoài ra, chất độc màu da cam cùng một số loại chất độc diệt cỏ khác được rải xuống làm trụi lá cây, các dự án tạo mưa và các chất hóa học tạo bùn cũng được Mỹ sử dụng để phá đường Trường Sơn.

“Máy bay Mỹ quần thảo, cày xới, chà đi xát lại nhằm chặt đứt tuyến đường huyết mạch. Gian nan, nguy hiểm, ác liệt đến tận cùng, không thể đo đếm nổi. Nhưng để thông tuyến, đưa hàng hóa, chiến sĩ từ hậu phương ra tiền tuyến, sự bền bỉ, sức chịu đựng của thanh niên xung phong và bộ đội cũng nhân lên gấp bội. Bom phá đường ở đâu, chúng tôi lại có mặt ngay ở đó để san, lấp, mở đường cho xe vào tuyến kịp thời”, bà Nguyễn Thị Kim Huế nhớ lại.

Hình ảnh những đoàn xe cơ giới băng đại ngàn, các cuộc giao tranh hết khu vực này đến khu vực khác, những mưa rừng, nắng hạ triền miên rồi đói rét, ốm đau, bom rơi, đạn nổ, chiến đấu và hy sinh, tổn thất và thắng lợi, cứ liên tục dội về trong tâm trí bà, cho đến hôm nay.

Ngày 19/5/1959, Bác Hồ đã cho mở đường mòn Trường Sơn. Từ con đường đi bộ, gùi, thồ vũ khí, đạn dược những ngày đầu, Trung ương quyết định “phải cơ giới hóa chi viện cho cách mạng miền Nam”. Đồng thời, trước yêu cầu khách quan cần gấp rút chi viện cho chiến trường miền Nam, Lào và Campuchia, hai Đảng, Chính phủ Việt Nam - Lào đã thống nhất mở thêm đường phía Tây Trường Sơn. Binh đoàn Trường Sơn và hàng vạn thanh niên xung phong tham gia mở đường, đảm bảo hoạt động của hệ thống giao thông chiến lược này.

Sau vài năm, “đường mòn” đã phát triển thành một hệ thống đường vận tải quân sự hiện đại với nhiều trục dọc, trục ngang phức tạp có độ dài lên đến 17.000 km; có đường ống xăng dầu dài 1.400 km, đường giao liên và tải thương dài 1.200 km. Tuyến đường hoàn chỉnh và hiện đại đến mức nước Mỹ, dù huy động trí tuệ, sáng chế ra các chương trình chiến tranh tự động, chiến tranh điện tử, chiến tranh hóa học nhằm chặn “động mạch chủ” của cơ thể Việt Nam kháng chiến, nhưng vẫn bất lực.

Đứng vững và vững chắc nối Đông với Tây Trường Sơn, đảm bảo sức người, sức của thông suốt ra tiền tuyến lớn miền Nam, con đường là cầu nối các chiến trường ở ba nước Đông Dương trong gần 6.000 ngày đêm tính đến ngày Thống nhất, đã làm nên tuyến lửa huyền thoại. Tất nhiên, nỗi đau, mất mát ở đại ngàn này cũng quá lớn khi Bộ đội Trường Sơn và thanh niên xung phong Trường Sơn phải kiên cường chịu đựng trên 730.000 trận oanh kích của giặc Mỹ với hơn 4 triệu tấn bom đạn, hơn 23.000 người hy sinh, hơn 30.000 người bị thương và hàng vạn người bị nhiễm chất độc da cam.

“Trường Sơn là thế đấy. Dù đi đâu, về đâu, nhưng Trường Sơn và đồng đội của tôi đang nằm lại ở đó, thiêng liêng và mãi bất tử”, bà Nguyễn Thị Kim Huế bùi ngùi.

Trên hệ thống đường Hồ Chí Minh năm xưa bây giờ đường 12A đã được mở rộng; đặc biệt đường Hồ Chí Minh thời công nghiệp hóa, hiện đại hóa tiếp tục vắt dọc chiều dài đất nước. “Máu và hoa” của thời đạn lửa đang thắp xanh no ấm hôm nay.

Người lính òa khóc... nhớ về đường Trường Sơn huyền thoại